بحث

د پښتو ژبې د نړیوالې غونډې په هکله څو خبرې، څو سپارښتنې

د پښتو ژبې څېړنغونډه چې په دې وروستیو کې د بلوچستان په زیارت ښارګوټي کې جوړه شوې وه، زیات شمېر پښتنو شاعرانو، لیکوالانو او څېړونکو پکې برخه اخیستې وه، دا په رښتیا چې ډېره په زړه پورې او د خوښۍ خبره ده چې د پښتو د لا غوړېدا او خپرېدا په اړه یو ستر ګام اوچتېږي، دغه غونډه په یو ویشتمه پېړۍ کې د پښتو د برخلیک په اړه ۷مه لویه غونډه وه، چې زیات شمېر پښتو پوهانو پکې مقالې او لیکنې وړاندې کړې.
تر هر څه وړاندې باید دا خبره جوته شي چې آیا دا د پښتو یوه نړیواله څېړنغونډه یا سیمنار و، که د یوې ادبي ټولنې له خوا د یوې سترې غونډې د را منځته کېدا هلې ځلې؟ که دا په رښتینې توګه یوه نړیواله غونډه وه، نو د نړیوالې غونډې د را منځته کېدا په اړه دغه لاندې ټکي د تأمل وړ دي:لومړی: د غونډې د منتظمینو غفلت یوه ستره ستونزه را منځته کړه، د یادونې وړ ده چې نن سبا د پاکستان او افغانستان تر منځ سیاسي حالت ډېر نازک دی، د غونډې ناظمانو دغه حالت هسې سرسري وباله چې د افغانستان او پاکستان تر منځ په ګډه پوله د درنو پښتنو د سپکاوي لامل وګرځېد. د پاکستاني پولیسو له خوا پښتانه شاعران او لیکوالان په کوتکونو ووهل شول، سپکې سپورې ورته وشوې او د یادونې وړ بولو چې په دغه پېښه کې زموږ یو بهیروال ښاغلی ډیا سنګ آنجان څلور ورځې د جاسوسۍ په تور بندي شو. دغه سپکاوی نه یوازې د برې پښتونخوا بلکې د ټولو پښتنو شوی دی، باید په دې اړه د سیاسي او ټولنیزو اوسنیو حالاتو درک شوی وای، تر څو دغه ډول ناوړه پېښه نه وای را منځته شوې. د سپارښتنې په ډول دا یادونه ضروري ګڼم چې که بل وخت داسې کومه ستره غونډه که هغه په کابل یا کندهار کې او یا هم په پېښور او کوېټه کې جوړېږي، باید پښتانه ددغه ډول پېښو د تکرار د مخې نیولو په اړه په لوړه کچه ګام پور ته کړي، باید له سرحدي پولیسو سره اړیکې ټینګې کړي او یا هم پخپله دا زحمت په ځان وګالي تر څو د خپلو مېلمنو هرکلی په ګډه پوله وکړي. دویم: ددغې سترې غونډې خبر یوازې له غونډې څو ورځې مخکې د شاعرانو او لیکوالانو تر غوږونو ورسېد، چې په بېړنۍ توګه ځینو شاعرانو او لیکوالانو په غونډه کې د ګډون کولو لپاره څپلۍ په پښو کړې، او زیاتره هغه مینه وال چې غوښتل یې ددغې غونډې د ګډون شرف تر لاسه کړي، د دغه بېړني حالت له مخې یې پکې ګډون ونشو کړای. دریم: د غونډې په راپور کې څرګنده شوې، چې د لومړۍ ورځې تر غرمې مهال پورې پیغامونه لوستل شوي، د داسې یوې غونډې جوړېدل یو لوی کار و، خو آیا دا ضروري خبره وه چې ددغې سترې غونډې نیمه ورځ دې په تشو ستاینلیکونو او پیغامونو باندې ونیول شي؟ پیغامونه او ستاینلیکونه ښه دي، خو دومره اهمیت نلري چې د یوې سترې څېړنغونډې چې د افغانستان، پاکستان او نورې نړۍ څخه د لالهانده پښتنو غوږونه دې پرې وخوړل شي. ددې پر ځای باید یوازې او یوازې دا یادون شوی وای چې د (پلاني جمهور رﺉیس ـ پلاني ستر شخصیت، پلانکۍ علمي او کلتوري ټولنې ددغې سترې غونډې په اړه پیغامونه را استولي دي او که د پښتو د پرمختګ ددغې غونډې د اسنادو د چاپ او خوندي کېدو موکه برابره شوه، نو په هغه ټولګه کې به یې سندونه خوندي وي.) څلورم: د جایزو یا د لرې پښتونخوا په اصطلاح د ایوارډونو وېش دی، چې په لاندې توګه دغو اشخاصو ته ورکړل شوي دي: ۱ . وتلي شاعر او ليكوال عبدالباري جهاني ته د ښه ناول ليكلو په برخه كي .۲. تكړه ليكوال فاروق سرور ته د لنډو كيسو ليكلو په برخه كې .3. نورالبشر نويد ته د ډارمې ليكلو په برخه كې .4. راز محمد راز ته د خطاطۍ په برخه كې.5. سندرغاړي او ليكوال جمال شاه ته د انځورګرۍ په برخه كې .6. وتلي شاعر رحمت شاه سايل ته د نظم په برخه كې .7. تكړه شاعر شفيق العالم معذوريار ته د غزل په برخه كې .8. شاعر او ليكوال عبدالغفور لېوال ته د ازاد نظم يا سپين شعر په برخه كې.9. كمال خان شېراني ته د پښتو ژباړې په برخه كې.10. د ازادۍ راډيو خبريالې وياندې شاعرې او ليكوالې ډاكټرې فرېدې هوډ سيفي ته د راديويي خدمتونو په برخه كې .11. حبيب الله پانيزي ته په ډارمه كې د ښه رول د ترسره كولو په برخه كې .12. بدرمنير ته په پښتو فلم كې د ښه كار كولو په برخه كې .13. قمر ګلې ته د موسيقۍ په برخه كې .14. د مطبوعاتوپه برخه كې ښكلا مجلې ته .15. د ورځپاڼو په برخه كې وحدت ورځپاڼې ته .16. د پښتو ويبپاڼو په برخه كې بېنوا ويبپاڼې ته .17. عبدالكريم بريالي ته د څېړنې او تحقيق په برخه كې .18. سليم راز ته د كره كتنې په برخه كې .19. پوهاند محمد حسن كاكړ ته د تاريخ ليكنې په برخه كې.20. اشرف غمګين ته د تذكره ليكنې په برخه كې .21. صاحبزاده حميدالله ته د پښتو ژبې په بېلابېلو برخو كې د زياتو كتابونو ليكلو په برخه كې.22. حضرت علي ته چې په سږني تعليمي كال كې يې د ټول بلوچستان د لسمو ټولګيو په زده كونكو كې لومړې مقام ګټلى وو.چې د پښتو ژبې د نومياليو ليكوالانو په نومونو نومول شوې جايزې په لاندې ډول وېشل شوې دي:
1.د امير كروړ په نوم جايزه د پښتو ژبې نامتو شاعر او ليكوال دروېش دراني ته د ډېر ښه شعر ليكلو په برخه كې وركړل شوه.2. د استاد محمد ګل نوري په نوم جايزه استاد حبيب الله رفيع ته د پښتو فولكلور په برخه كې وركړل شو .3. د علامه حبيبي په نوم لومړۍ جايزه وتلي څېړونكي او ليكوال استاد عبدالله بختاني خدمتګار ته د څېړنې په برخه كې وركړل شوه.4. د علامه حبيبي په نوم دويمه جايزه وتلي ليكوال او څېړونكي زلمي هيوادمل ته د څېړنې په برخه كې وركړل شوه.5. د علامه حبيبي په نوم درېيمه جايزه تكړه ليكوال او څېړونكي همېش خليل ته وركړل شوه. زه فکر کوم چې په دغه وېش کې یو ډول سرسري قضاوت شوی دی، یا په بل ډول د جایزو په دغه وېش کې سیمه ییز ماهیت تر نړیوال ماهیت ډېر برېښي، په دې اړه یوازې د یو څو کسانو نومونو ته اشاره کوم: أ‌ ښاغلي عبدلباري جهاني ته د ښه ناول لیکلو جایزه: ښاغلی عبدالباري جهاني زما په نظر تر ښه ناول لیکونکي یو غوره شاعر دی، د نوموړي د ناول (قوماندان) په اړه زما رايه او نظر دا دی چې هغه د یوه ښه ناول لیکلو هڅه کړې ده، خو یو ښه ناول یې نه دی لیکلی، ما د ښاغلي جهاني صیب قوماندان ناول لوستی دی او په کوم بل ناول یې خبر نه یم، خو که دا جایزه د جهاني د قوماندان ناول په اړه وي، ښايي دا یوه بې انصافي وي، هم د جهاني صیب په حق کې او هم د نورو پښتنو وتلیو او منلیو ناول لیکوالو په حق کې، د مثال په توګه د جایزو د ورکړې کمېټې باید لږ تر لږه د پښتو د وتلیو او نومیالیو ناول لیکونکو ناولونه را ټول کړي وای، له لوستلو وروسته یې دې ارزونه کړې وای او بیا د همدې ارزونې په رڼا کې دې یې د یوه تن لپاره (زما په اند استاد سعدالدین شپون صیب او یا هم په لره پښتونخوا کې د کوم بل ناول لیکونکي) لپاره دا جایزه ځانګړې کړې وای، او جهاني صیب یې د ښکلو شعرونو په برخه کې په جایزه نازولی وای.
ب‌ کمال خان شېراني صیب ته د ښې ژباړې جایزه: د جایزو د وېش دغې جرګه ګۍ نه پوهېږم د کومې ژباړې په هکله ښاغلي کمال خان شېراني صیب ته دا ډالۍ ورکړې ده؟ په دې اړه مې د پښتو ټولې نېټ پاڼې ولټولې، خو د ښاغلي شېراني صیب د لیکنو او یا د ژباړو په هکله د معلوماتو په تر لاسه کولو کې بریالی نه شوم. دا زما قصور دی، ښايي شېراني صیب زما د اټکل پر خلاف ډېر لوی کارونه ترسره کړي وي، چې بل کوم لیکوال نه وي تر سره کړي. خو یوه خبره زما زړه بیا هم تخنوي، نه پوهېږم که دلته زه خپل مشر ورور محمد زبیر شفیقي د نسیم حجازي د یوولسو پنډو او شهکار ناولونو د ژباړلو په اړه یاد کړم، نو ښايي ددغو یادښتونو لوستونکي به مې د خپل ورور (شفیقي) سره د وینې د شراکت د احساس له مخې محکوم کړي، خو یوه خبره چې زه پرې ډاډمن یم هغه داده چې که شفیقي زما ورور نه وای نو په خدای ج سوګند کوم چې ما به دده په هکله ډېر څه لیکلي وای، خو بیا هم زه پخپل ورور فخر کوم چې دومره ستر خدمتونه یې ترسره کړی او افسوس په دې خبره کوم چې خپلو پښتنو وروڼو یې په خدمتونو باندې سترګې پټې کړې دي.
ت‌ بدر منیر ته په پښتو فلم کې د ښه کار کولو له امله: کله چې ددغې جرګه ګۍ دغه قضاوت ته وکتل شي نو سړی حیران شي، زه نه پوهېږم د کوم معیار له مخې بدرمنیر صیب ددې ستر ویاړ حقدار وګڼل شو؟ که معیار دا وي چې په پښتو فلمونو کې د چیغې نارې سورې ووهل شي، او یا دې هم پنځوس تنه په یوه ګوزار را چپه کړل شي، او یا دې هم د پښتنو پېغلو په نامه له پنجابیو ډمو سره ګډا وکړل شي، نو دا خو بیا ډېره د شرم عار خبره ده، خو که معیار رښتیا زموږ پښتني کلتور او دود وي، پښتون دروندوالی وي، نو بیا خو د لرې پښتونخوا د بدرمنیر اوسني فلمونه زموږ د پښتني او اسلامي دودونو او دروندولۍ په هېڅ تله هم نه تلل کېږي، زما په نظر د پښتو فلم اوسنۍ کومې هڅې چې په افغانستان او پاکستان کې روانې دي، د ټولو وروستیو خپرو شوو فلمونو له کتلو وروسته دې د درنو پښتنو یوه جرګه ګۍ د یوه فلم، یوه فلمي لوبغاړي او یوې فلمي نجلۍ کردارونه په ویاړونو ولمانځي، چې په دې توګه به پښتو فلم نوره هم وده ومومي.
ث‌ په ټولیزه توګه د شعر برخې ته ځانګړې شوې جایزې: د شعر په برخه کې د امیر کروړ درنه جایزه ښاغلي دروېش دراني صیب ته ورکړل شوې ده، حقدار یې دی نوش جان یې دې شي، همدا راز د غزل په برخه کې ښاغلي شفیق العالم معذور یار صیب ته ورکړل شوې ده، او د نظم په برخه کې رحمت شاه سایل او د سپین شعر په برخه عبدالغفور لېوال ته. دلته که په جغرافیاوي لحاظ سره وګورو یو نامتوازن وېش شوی دی، په دې اړه د پښتو پالونکو درنو مشرانو ته دغه سپارښتنه کوم چې د شعر پراخه نړۍ دې دومره نه محدودوي، دوی دې په دغه هکله د ټولې نړۍ او په ځانګړې توګه د ټولې پښتونخوا ګوټ ګوټ وګوري، زما باور دی چې دوی به د استاد محمد صدیق پسرلي او پیر محمد کاروان او نورو ځوانو او وتلیو شاعرانو له موجودیت او پاللو څخه انکار ونکړي.
ج‌ د پښتو موسیقۍ په برخه کې قمرګلې ته جایزه: آغلې قمرګله په رښتیا چې د پښتو ښه سندرغاړې ده، ښکلې سندرې یې ویلې دي، چې نوموړې ته د جایزې په ورکولو سره خوښي څرګندوم. په دې اړه یوازې دومره وایم چې د پښتو موسیقۍ نور هنرمندان هم شته، چې د ملتونو او ملیتونو د پیوستون آواز یې اوچت کړی دی، د مثال په توګه که د برې پښتونخوا فرهاد دریا او ناشناس او د لرې پښتونخوا رحیم شاه او هارون باچا یاد کړو، نو زما په نظر دغو سندرغاړو په ملي او هم په نړیواله کچه د ورورۍ او ملګرتوب احساس څپاند ساتلی دی. د سپارښتنې په دود دومره وایم چې په راتلونکې کې که دغه ډول کومه درنه پښتني غونډه کېږي، نو د موسیقۍ د هنر دغه ډول خواږه بلبلان دې هم پکې وپالل شي.